Pół Wieku Przedsiębiorstwa Specjalistycznego „TEATR”

27 marca 2021 roku Przedsiębiorstwo Specjalistyczne „TEATR”, pierwsze polskie przedsiębiorstwo zajmujące się kompleksowo projektowaniem i realizacją obiektów kultury obchodzi jubileusz pięćdziesięciolecia.

Kiedy powstał pomysł i jak powstało przedsiębiorstwo.

Odbierając ślimaczącą się od kilkunastu lat budowę Teatru Wielkiego w Łodzi przy wsparciu jedynie dyrektora naczelnego Teatru podjąłem trudną i ryzykowną decyzję odebrania gmachu i urządzeń technologicznych sceny z brakami i błędami których z różnych przyczyn i pomimo poważnej pomocy Teatru nie mogli usunąć Wykonawcy. Równocześnie zobowiązałem się do usunięcia wad i braków, a także do doprojektowania i wykonania dodatkowych urządzeń nie objętych realizowanymi projektami, a koniecznych do prawidłowego funkcjonowania teatru przez organizowane zespoły techniczne Teatru Wielkiego w Łodzi. Pomimo wielu trudności udało się i otworzyliśmy  Teatr w zaplanowanym terminie. Otworzyliśmy teatr w tamtych czasach, a może i obecnie najlepszy pod względem funkcjonalnym i to teatr w całości zaprojektowany przez polskich inżynierów i wykonany przez polskie firmy. To Teatr, w którym zaczęła się wielka polska technika teatralna. O naszym niestandardowym sposobie zakończenia budowy, a szczególnie działalności zespołów technicznych Teatru zrobiło się w Polsce głośno, uwierzono, że można budować dobrze i szybko. Do Łodzi na pokaz pracy urządzeń zorganizowany w dniu otwarcia teatru i w następnych terminach zajechali dyrektorzy, szefowie techniczni, reżyserzy i scenografowie prawie ze wszystkich teatrów, filharmonii i dużych domów kultury. Po pokazach były organizowane dyskusje na temat polskiego budownictwa obiektów kultury, które prawie zawsze kończyły się propozycją zorganizowania przedsiębiorstwa które zajęłoby się kompleksowo projektowaniem gmachów i urządzeń oraz ich realizację. Namawiano mnie wielokrotnie do zorganizowania takiego przedsiębiorstwa, ale pomimo że było to moim marzeniem nie dałem się namówić na taką przygodę, ponieważ w tym czasie miałem inne plany. Reasumując pomysł zorganizowania przedsiębiorstwa zajmującego się kompleksowo projektowaniem i realizacją obiektów kultury należało by uznać za pomysł „zbiorowy”.

A jak powstało Przedsiębiorstwo.

W 1970 roku przyjąłem propozycję dyrektora Teatru Muzycznego w Gdyni Pani Danuty Baduszkowej oraz Władz Wybrzeża zorganizowania i objęcia kierownictwa nowo powoływanej Dyrekcji Budowy Obiektów Kultury. Pierwszym obiektem miał być Teatr Muzyczny w Gdyni. Znałem projekt tego obiektu, ponieważ go wcześniej opiniowałem. Wiedziałem, że zaprojektowany obiekt nie nadaje się dla profesjonalnego nowoczesnego teatru muzycznego. Wiedziałem, że na budowę nie ma pieniędzy, że część władz jest przeciwna budowie teatru, który chce grać jakieś zachodnie musicale. Ale wiedziałem też, że budynek ma być zbudowany w atrakcyjnym miejscu u podnóża Kamiennej Góry, że jest piękny i zaprojektowany przez znakomitych architektów: inż. Dawida Olędzkiego i prof. Józefa Chmiela, ale jest za mały i trzeba go powiększyć. Wiedziałem też, że powiększenie będzie możliwe tylko w sposób najdelikatniej nazywając „nietypowy”. Umówiliśmy się z Danutą Baduszkową, że przyjmujemy opracowany projekt tylko po to, ażeby rozpocząć od wielu lat odkładaną budowę, a zbudujemy gmach odpowiadający potrzebom nowoczesnego teatru muzycznego. Z przyjęciem projektu nie było problemów, bo komisja przyjmująca obradowała w czasie wypadków grudniowych w dniu, w którym płonął gmach Komitetu Wojewódzkiego PZPR-u w Gdańsku i nie brali w niej udziału przedstawiciele Ministerstwa Kultury oraz wielu przedstawicieli Władz Wojewódzkich, a wśród nich przeciwnicy budowy teatru. Natomiast budowa i „powiększanie” gmachu to długa i ryzykowna operacja, czasami groźna a czasami wesoła, jak na przykład ta, kiedy wysoki urzędnik Władz na szczęście człowiek inteligentny i popierający budowę po jej odwiedzinach zapytał mnie czy przypadkiem nie pomyliliśmy skali. Pomyliliśmy i zamiast gmachu o kubaturze około 40 000 m³ zbudowaliśmy gmach o kubaturze przekraczającej 80 000 m³. Ilość trudności i wielkość ryzyka były fascynujące i pozwoliły mi na realizację inwestycji w inny sposób niż były one dotychczas realizowane w Polsce. Uruchomiłem budowę bez udziału różnych pośredników, bez generalnego wykonawcy, bez udziału miejskich czy wojewódzkich służb inwestycyjnych, samodzielnie nią kierując i oczywiście w pełnie za nią odpowiadając. Niespodziewanie zjawiła się jeszcze jedna przeszkoda. W tamtym czasie w Polsce projektowaniem urządzeń technologicznych sceny zajmował się tylko jeden monopolista, którym było jedno z Warszawskich Biur Projektowych. Biuro to nie zgodziło się na moje warunki terminowe i zakres zmian w pierwotnym i przyjętym projekcie. Ku przerażeniu moich Władz musiałem zerwać z nimi umowę, co groziło nierozpoczęciem budowy gdyńskiego teatru, a nawet wykreśleniem tej inwestycji z planów na najbliższe lata. Nie mogłem zawieść ludzi, którzy mi zaufali, a szczególnie Danutę Baduszkową i musiałem w 1971 roku uruchomić własny Specjalistyczny Zespół Projektowy. I to był początek działalności dzisiejszego Jubilata. Reasumując żartuję, że pomysł przedsiębiorstwa „TEATR” był „zbiorowy”, a powstało dzięki „konkurencji” t.j. warszawskiemu monopoliście.

Początkowo Zespół miał zaprojektować tylko Teatr Muzyczny w Gdyni, ale po zakończeniu projektu nie rozwiązałem go, bo okazało się, że jesteśmy w Polsce bardzo potrzebni. Po zakończeniu gdyńskiego projektu między innymi zaprojektowaliśmy Teatr Rozrywki w Chorzowie, Teatr w Kielcach, Teatr Telewizji w Warszawie, zaktualizowaliśmy projekty Opery Nova w Bydgoszczy, w której całkowicie przeprojektowaliśmy scenę dużą ze sceny z niefunkcjonalną obrotówką na scenę z zapadniami.

Od wielu lat interesowałem się teatrem i techniką, dlatego znałem teatry również od „kuchni”. Wiedziałem jak bardzo polska technika teatralna wymaga modernizacji, ale o skali potrzeb dowiedziałem się dopiero w 1973 roku pracując w Komisji Konsultacyjnej do spraw gmachów i wyposażenia technicznego teatrów, działającej przy Ministerstwie Kultury i Sztuki. Z 96 obiektów, które kontrolowaliśmy tylko 31 znajdowało się w dobrym stanie technicznym, a 65 w złym lub bardzo złym. Opracowaliśmy ocenę stanu technicznego, która miała służyć Ministerstwu do podjęcia decyzji mających na celu poprawienie stanu technicznego lub do niedopuszczenia zamknięcia niektórych obiektów. Miała, ale nie była. Po kilkunastu latach zaproponowano mi udział w zaktualizowaniu oceny. Nie zgodziłem się na powtórne zmarnowanie czasu na tworzenie kolejnych papierków, wolałem poświęcić czas na konkretne działanie i razem z prof. Józefem Chmielem i inż. Danielem Olędzkim postanowiliśmy poszerzyć zakres działalności Specjalistycznego Zespołu Projektowego o wykonawstwo. I tak w roku 1988 (rok przed zmianą ustroju Polski) Zespół Projektowy przekształcił się w Przedsiębiorstwo Specjalistyczne „TEATR” składające się z Pracowni Architektonicznej prof. Józefa Chmiela z siedzibą w Gdańsku, Pracowni Architektonicznej inż. Daniela Olędzkiego z siedzibą w Sopocie i mojej Pracowni zajmującej się projektowaniem urządzeń technologicznych i realizacją z siedzibą w Zalesiu Dolnym. Przedsiębiorstwo swoją działalność wykonawczą rozpoczęło od razu od bardzo trudnych zadań, a wśród nich między innymi przebudowy sceny Teatru Wielkiego w Poznaniu budowy urządzeń technologicznych sceny Opera Nova w Bydgoszczy, modernizacji urządzeń technologicznych sceny Teatru Dramatycznego w Omsku (Rosja).

W następnych latach firma „TEATR” również nie stroniła od trudnych wyzwań, między innymi przebudowując scenę Opery Wrocławskiej , Teatru Muzycznego w Łodzi, wyposażając w urządzenie technologiczne Teatr „Pleciuga” w Szczecinie, Teatr Horzycy w Toruniu, Teatr Polski w Poznaniu, Teatr Szekspirowski w Gdańsku, Centrum Kulturalno-Kongresowe Jordanki w Toruniu, Centrum Kongresowe ICE w Krakowie, Narodowe Forum Muzyki we Wrocławiu.

Wiele wysiłku wkładaliśmy w rozwiązania innowacyjne pragnąc zbliżyć polską technikę teatralną do standardów europejskich i tak na przykład zaprojektowaliśmy i wykonaliśmy pierwszą w Polsce automatykę urządzeń scenicznych z napędami elektromechanicznymi, pierwsze zapadnie napędzane spiralliftami, wyposażyliśmy teatry w pierwsze w Polsce regulatory napięcia sterowane cyfrowo.

Jednym z najpoważniejszych kłopotów teatrów był brak parku oświetleniowego. Ciągle brakowało dewiz na import z zachodu i teatry były zmuszone do kupowania sprzętu z Niemieckiej Republiki Demokratycznej lub jeszcze gorszego ze Związku Radzieckiego.  W takiej sytuacji postanowiłem jeszcze bardziej rozszerzyć działalność firmy i zainicjowałem oraz pokierowałem organizację produkcji profesjonalnych projektorów scenicznych na licencji jednej z najlepszych w tamtych czasach zachodnio europejskiej firmy. Wyprodukowaliśmy w Polsce kilka tysięcy projektorów i to nie tylko dla polskich teatrów, ale też dla teatrów zachodnioeuropejskich, a nawet w wykonaniu specjalnym dla teatrów w Japonii.

Oprócz projektowania i realizacji staraliśmy się też dzielić naszą wiedzą i doświadczeniem organizując sympozja, szkolenia, pokazy urządzeń, reagować informacje o najnowszych osiągnięciach światowej techniki scenicznej, wydaliśmy również pierwszą polską książkę o technologii teatru.

Myślę że przez pół wieku firma „TEATR” dobrze służyła polskim instytucjom kultury, ale było to możliwe tylko dzięki wspaniałym, mądrym i zdolnym ludziom. Dla mnie jest to najpiękniejsza część wspomnień. O niektórych napisałem w poświęconej Im książce „Przemijają lata, zostają teatry”. Z okazji jubileuszu przypomnę tylko, że do pierwszego Zespołu Projektowego moje zaproszenie przyjęli najwybitniejsi polscy specjaliści inż. mechanik Wilhelm Staszewski, akustyk dr. Witold Straszewicz wszechstronny specjalista technolog sceny i produkcji środków inscenizacji inż. Wiesław Kinderman. Niestety nikt z tych osób, ale też nasi współzałożyciele Firmy wspaniali architekci prof. Józef Chmiel i inż. Daniel Olędzki nie doczekali jubileuszu. Stopniowo Zespół się rozrastał i dołączyli do nas między innymi inż. mech. Witold Ehlert inż. mech. Mirosław Łysik a potem, wtedy jeszcze młodzież inż. mechanik Małgorzata Bober i inż. Tomasz Zaborowski – obecnie najlepszy w Polsce wszechstronny specjalista zajmujący się technologią sceny, napędami scenicznymi i oświetleniem technologicznym scen.

Zawsze miałem szczęście i zaszczyt współpracy ze znakomitymi ludźmi, cieszę się że takie samo szczęście ma mój syn Marek Gumiński wspaniale i z niesamowitym rozmachem od kilkunastu lat prowadzący firmę „TEATR”  dalej rozbudowując jej Zespoły wspaniałymi specjalistami z dziedziny techniki i marketingu na czele z Panem Michałem Frąckowiakiem.  To pod jego kierownictwem Firma zbudowała imponującą nową siedzibę w której znalazły się biura, pracownia projektowa, magazyny i wspaniale wyposażony showroom. To pod jego kierownictwem Firma nawiązała znakomitą współpracę z czołowymi światowymi  producentami urządzeń technologicznych dla teatrów i innych obiektów kultury.

Marku z okazji Jubileuszu dziękuję Ci i Twoim wspaniałym współpracownikom za to, że kontynuujecie trudną i zaszczytną służbę polskim instytucjom kultury i życzę dalszych sukcesów oraz wytrwałości.

Jerzy Gumiński