Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach

XIX-WIECZNE POCZĄTKI 

Wg krążącej w województwie świętokrzyskim legendy, pochodzący z Radomia bogaty browarnik i filantrop Ludwik Stumpf, kierowany uczuciem do pewnej warszawskiej aktorki, postanowił w Kielcach wybudować dla niej teatr. Chęć zatrzymania jej bliżej siebie zaowocowała rozpoczęciem w 1877 r. budowy gmachu kamienicy mieszczącej scenę teatralną wraz z hotelem i restauracją przy głównym kieleckim trakcie – ulicy Sienkiewicza. Teatr Ludwika, nazwany pierwotnie imieniem pomysłodawcy i głównego fundatora, zainaugurował swoją działalność już po dwóch latach – 6 stycznia 1879 roku.

Choć w obecnych czasach mieszkańcy Kielc mają dostęp do wielu znamienitych instytucji teatralnych na terenie miasta, takich jak Filharmonia Świętokrzyska, Kieleckie Centrum Kultury, Wojewódzki Dom Kultury, czy też Teatr Lalki i Aktora „Kubuś”, wciąż niekwestionowany prym wiedzie wśród nich Teatr im. Stefana Żeromskiego (dawniej Teatr Ludwika), który jako jedyna scena dramatyczna w regionie oferuje szeroki wachlarz wyjątkowych, nierzadko kontrowersyjnych i łamiących tematy tabu spektakli.

Rozpoczęty w 2020 r. gruntowny remont zabytkowej siedziby Teatru Żeromskiego stanowił wyjątkowe wyzwanie zarówno dla architektów jak i wykonawców. Ideą przyświecającą procesowi projektowania było przede wszystkim zachowanie unikalnego charakteru budynku oraz powrót do dawnego wystroju wnętrz, w ścisłej współpracy z konserwatorem zabytków. Udane połączenie nowoczesnych technologii, a zarazem tradycji oraz historycznego charakteru kamienicy mogli jako pierwsi dostrzec i docenić widzowie, którzy we wrześniu 2024 r. wzięli udział w uroczystej inauguracji nowego kompleksu.

Trwająca 4 lata przebudowa, rozbudowa i nadbudowa teatru obejmowała przede wszystkim wdrożenie nowego układu funkcjonalnego, który oprócz obecności głównej sceny finalnie może poszczycić się także nowopowstałą Sceną Kameralną, posiadającą widownię w formie składanej elektrycznie trybuny (ponad 70 miejsc), zwiększającą możliwości konfiguracji przestrzeni oraz możliwość otwarcia planu gry na wewnętrzny dziedziniec. Obie sceny dysponują także przestronnymi Foyer, z możliwością organizowania wernisaży, wystaw, czy też spotkań kulturalnych. W skład nowego kompleksu wchodzą również m.in. sale prób aktorów, nowoczesne studio nagrań, rozbudowana strefa warsztatowa, strefa biurowo-administracyjna, pokoje gościnne i apartamenty oraz kondygnacje podziemne z obszernymi magazynami scenograficznymi. Z kolei ze zlokalizowanego na dachu budynku tarasu widokowego rozpościera się niezwykła 360-stopniowa panorama Kielc.

Niekwestionowany klejnot wśród wszystkich pomieszczeń stanowi przede wszystkim Duża Scena, na widowni której odtworzono wiele historycznych elementów, takich jak medaliony z twarzami wielkich polskich poetów i literatów, czy też dwa bogato zdobione posągi kariatyd – panien podtrzymujących belkę nadproża okna portalowego, na której z kolei dumnie prezentuje się wykreślony pozłacanymi literami łaciński cytat Horacego: „Omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci” („Ten zdobył uznanie wszystkich, kto połączył przyjemne z pożytecznym”). Pasywne doznania akustyczne wspiera umieszczony nad widownią Dużej Sceny mosiężny 3-tonowy plafon, wykonany z ręcznie młotkowanej mosiężnej blachy.

NIEOCZEKIWANY ZAKUP – NOWE MOŻLIWOŚCI

Jeden z najbardziej elektryzujących i przełomowych momentów trwającej wówczas przebudowy stanowiła decyzja o zakupie przez Inwestora końcem 2021 r. kamienicy, sąsiadującej z Dużą Sceną poprzez ścianą horyzontową. Z jednej strony wymusiła ona bieg skomplikowanego procesu zaadaptowania dodatkowej przestrzeni i niejako pilnego „wchłonięcia” na potrzeby Dużej Sceny w trakcie prowadzonego już procesu budowlanego. Z drugiej zaś wyniosła Dużą Scenę Teatru Żeromskiego do rangi jednej z najbardziej spektakularnych technologicznie scen dramatycznych w Polsce. Pole gry zostało bowiem powiększone dwukrotnie, możliwe było wdrożenie drugiego kompletu zapadni scenicznych, kolejnych sztankietów i mostów oświetleniowych. Powiększona została także kieszeń boczna i magazyny na niższych kondygnacjach, zainstalowano drugą windę towarową oraz wydzielono miejsce na dok załadunkowy od strony ul. Sienkiewicza. Znacząco rozwinęły się dzięki temu możliwości technologiczne sceny jak i poprawił układ komunikacyjny oraz obieg dekoracji, jakże kluczowy w bieżącym funkcjonowaniu teatru o tak dużej liczbie organizowanych wydarzeń.

Ponadto fuzja kamienicy i pierwotnej sceny – zwiększenie pola gry – poskutkowała w perspektywie widza uzyskaniem dużo większej głębi akcji, gdyż pozwoliła scenografom tworzyć znacznie bardziej rozbudowane i monumentalne dekoracje. Scena może w jednej chwili przenosić bohaterów w kolejne lokalizacje, co znacząco zwiększa dynamikę przedstawień. Dodatkowo z tyłu sceny i w kieszeni bocznej wygospodarowano miejsce na dwie trybuny mobilne, zwiększające ilość miejsc o łącznie 124 sztuki. Wykreowana w ten sposób trójstronna widownia to jedna z metod umieszczenia widza w samym środku akcji scenicznej.

TECHNOLOGICZNA PERŁA

Galopujący postęp techniczny, nieustanny rozwój poszczególnych gałęzi technologii sceny i nowe możliwości inscenizacyjne sprawiły, że nowoczesne oświetlenie technologiczne, rozbudowane systemy elektroakustyczne i multimedialne oraz zaopatrzona w autonomiczne elementy mechanika sceniczna zajmowały szczególnie wyjątkowe miejsce w realizowanym projekcie, w kontekście całości modernizacji Teatru Żeromskiego.

Całość prac związanych z integracją i wdrożeniem technologii sceny została powierzona doświadczonemu w tak dużych realizacjach partnerowi – Przedsiębiorstwu Specjalistycznemu TEATR.

OŚWIETLENIE TECHNOLOGICZNE

Główny zakres oświetlenia technologicznego obejmował przede wszystkim Sceny – Dużą i Kameralną, ale także Dużą i Małą Salę Prób, gdzie aktorzy mogą trenować i przygotowywać się odpowiednio wcześnie do sztuk na większych scenach.

W przestrzeni powyższych pomieszczeń rozprowadzona została kompleksowa instalacja zasilająca, która odpowiada za doprowadzenie napięcia do wszystkich opraw oświetleniowych i urządzeń peryferyjnych. W jej skład wchodzi także łącznie 14 szt. pasywnie chłodzonych, ściennych regulatorów napięcia ETC ThruPower (24 obwody po 10A każdy). Ich cechą charakterystyczną jest łatwa zmiana trybu pracy z nieregulowanego na regulowany, dla każdego z obwodów niezależnie. W trakcie wyjazdów bądź realizacji spektakli na dziedzińcu bardzo dobrze sprawdzą się dwa mobilne zestawy rackowe (zawierające mobilne rozdzielnice PLS PowerMIX63 oraz regulatory PLS FLX DIMMER/RELAY 12×2,3kW) lub 10 kompaktowych 1-kanałowych regulatorów Elation UNIPAK MKII.

Duża Scena z racji swoich gabarytów wymagała użycia mocnych i dużych głowic ruchomych, wyposażonych w różnorodne efekty zapewniające pożądane przez reżyserów możliwości scenograficzne.
W gąszczu sztankietów można zatem dostrzec mosty oświetleniowe z zawieszonymi głowicami Elation FUZE MAX (6 szt. w wersji Profile i 6 szt. w wersji SPOT), przeplatane efektowymi washami CLF POSEIDON WASH XL w ilości 20 szt. Precyzyjne kadrowanie i animacje wiązki świetlnej od strony widowni zapewnia z kolei 6 szt. Elation Artiste Picasso.

Na Małej Scenie zawieszone zostały bardziej kompaktowe, lecz równie funkcjonalne modele, na czele z 6 szt. DTS ALCHEMY 5 WASH – z soczewką fresnela i perfekcyjnym renderowaniem kolorów -wliczając w to pastelowe niuanse. Wspierane są przez 12 szt. washy DTS NICK NRG 1401, a obowiązki głowic typu spot przejmuje 10 szt. Elation FUZE SFX.

W przestrzeni sal nie mogło zabraknąć również klasycznych teatralnych rozwiązań oświetleniowych – pojawiły się kultowe już reflektory profilowe ETC SOURCE FOUR (w wersji ZOOM oraz JR) w ilości 60 sztuk. Ich odpowiednik w formie źródła LED stanowi 14 szt. reflektorów profilowych ETC S4 LED LUSTR serii 2. Pula konwencjonalnego oświetlenia teatralnego uzupełniona została poprzez 70 szt. reflektorów typu PC – DTS SCENA S 1kW. Ich bezpośrednim dostarczonym następcą jest 30 szt. reflektorów Elation KL FRESNEL 8 WW o mocy 350W, które dzięki cichej pracy, zmotoryzowanemu zoomowi i 8-skrzydłowemu systemowi kadrowania słusznie zyskały duże uznanie wśród wielu techników i realizatorów teatralnych.

Asortyment aparatów oświetleniowych uzupełnia m.in. 36 szt. wydajnych parów LED RGBMA ze zmienną optyką – Elation KL PAR FC, 28 szt. naświetlaczy LED RGBW – CLF ARES, 10 szt. reflektorów UV – ACME BL-100UV oraz 10 szt. listew LED – Elation SIXBAR 1000.

Nie da się ukryć, że w realiach teatralnych często wykorzystuje się także reflektory prowadzące do manualnego śledzenia przemieszczających się po scenie aktorów. W Teatrze Żeromskiego zadanie to znacząco ułatwiają dwa duże followspoty serii Hyperion – SPOTLIGHT FS HY 700CW oraz dwa mniejsze – 300CW.

Wzmocnienie widoczności wiązek świetlnych i szybkie wypełnienie sceny mgłą gwarantują dwie wytwornice HAZE BASE THE FAB w połączeniu z wentylatorami sterowanymi poprzez DMX – Elation MagmaFAN1. Z kolei za wytwarzanie dymu ciężkiego odpowiadają dwa urządzenia BRITEQ H2FOGII.

W kontekście zarządzania aparatami oświetleniowymi Dużej Sceny wybór padł na konsoletę cyfrową firmy ChamSys MQ250M STADIUM z dodatkowym dotykowym monitorem. Współpracuje ona również z zainstalowanym systemem trackingu. Do dyspozycji realizatorów w pozostałych przestrzeniach budynku pozostają cztery konsole tej samej marki – 2x MQ70 oraz 2x MQ50. Istotna jest tutaj mobilność, z racji częstych wyjazdów ze spektaklami poza siedzibę Teatru oraz możliwość zachowania backupu z powodu wykorzystywania przez wszystkie dostarczone konsole tego samego oprogramowania – MagicQ.

Konsole współpracują w zakresie dystrybucji sygnału z szerokim spektrum niezawodnych konwerterów sygnału serii NETRON. Na wyposażeniu racków sterowania poszczególnych Scen znalazło się łącznie 6 szt. Obsidian EN12, 1 szt. Obsidian RDM10 oraz 4 szt. splitterów Obsidian DMX10-5. Lokalna konwersja DMX/ETH wspierana jest przez 20 szt. mobilnych bramek Obsidian EN4/EP4. Transmisja z racji znacznego rozproszenia sieci i zwiększenia stabilności bazuje na protokole sACN, równolegle do protokołu DMX. System dystrybucji jest zarazem elastyczny i skalowalny.

W przypadku konieczności wykorzystania bezprzewodowej transmisji sygnału DMX do dyspozycji techników są przygotowane stabilne, wielokanałowe zestawy transmiterów i odbiorników CITY THEATRICAL z serii 5900 Multiverse, dostarczone w ilości 10 sztuk, a sprawdzenie poprawności komunikacji
i podręczne sterowanie reflektorami zapewniają dwa zestawy testerów DMX – CT DMX CAT.

Zagadnienie sterowania dopełnia autorski system PS TEATR – SPECTRE, integrujący zarządzanie obwodami zasilającymi, a także oświetleniem podstawowym Sal. Posiada on możliwość zdalnej blokady paneli sterowania przy wejściach do Sali w trakcie spektakli oraz panelu Inspicjenta. Duże dotykowe monitory w kabinach realizacyjnych przedstawiają stan obwodów w czasie rzeczywistym i pozwalają zachować pewną, komfortową kontrolę nad całym systemem zasilania i oświetlenia podstawowego.

Dostarczone przez firmę PS TEATR zestawy statywów firmy GUIL (ALT-34, TF07, FC02R, ELC740) sprawiają, że reflektory można ulokować na różnych wysokościach od poziomu podłogi sceny. Z kolei do celów przestrzennego podwieszenia dedykowano set modułowych drabinek typu H-Frame firmy CONTESTAGE UNO-H.

MECHANIKA SCENICZNA

Pełnoprawny teatr nie może istnieć bez systemu sztankietów, mostów i zapadni, umożliwiających m.in. szybką zmianę i transport dekoracji/aktorów. Tak prestiżowa instytucja jaką jest Teatr Żeromskiego przeszła modernizację również pod kątem zwiększenia komfortu pracy i znaczącego zwiększenia możliwości inscenizacyjnych także w zakresie mechaniki scenicznej. W miejsce systemów obsługiwanych ręcznie zainstalowano centralne dotykowe pulpity sterujące, integrujące wszystkie komponenty mechaniki w obrębie danej sceny i zarazem spójny system bezpieczeństwa. Pulpity te pozwalają na precyzyjne sterowanie pojedynczo lub grupowo urządzeniami mechaniki sceny, zapisywanie i odtwarzanie presetów, ruch po żądanej rampie, a także wskazują aktualne ich położenie i sygnalizują przeciążenie.

System mechaniki scenicznej wdrożony we współpracy z firmą MIKOR INŻYNIERING obejmuje w ramach Dużej Sceny 2 mosty oświetleniowe widowni, 6 mostów oświetleniowych sceny (w tym dwóch w kieszeni bocznej), most głośnikowy widowni przeznaczony dla potrzeb gron dźwięku immersyjnego, 28 sztankietów dekoracyjnych, sztankiet kurtyny głównej oraz most portalowy. W ramach mechaniki dolnej do dyspozycji teatru jest zapadnia proscenium, zapadnia jednopoziomowa oraz 6 zapadni dwupoziomowych wyposażonych w system rygli (przystosowanych do transportu towarów i aktorów).
W pierwszy zestaw zapadni może „zatopić się” również zdalnie sterowana scena obrotowa o średnicy 5m. Dodatkowo na każdej z zapadni może „zatopić się” jeden z 6 wózków do przewozu dekoracji (wózki posiadają wymiary identyczne jak platformy zapadni – 6m x 1,5m – i mogą być sterowane zdalnie bądź podążać autonomicznie wzdłuż rozwiniętej taśmy magnetycznej). Duże wózki mają także mniejsze odpowiedniki – 6 szt. o wymiarach 2m x 1m. Również mogą przemieszczać się na zasilaniu akumulatorowym, sterowane za pomocą dedykowanego pada. Wszystkie wózki i konstrukcja zapadni obrotowej posiadają ponadto funkcję obrotu w miejscu o 360 stopni.

Ciekawym rozwiązaniem jest również zapadnia jednoosobowa, która ma formę mobilnej windy o powierzchni roboczej 1m x 1m. Można ją ustawić na dolnym poziomie dowolnej z zapadni dwupoziomowych. Aktorzy mogą być wówczas niespodziewanie pojawić się na scenie i równie szybko (do 0,5 m/s) z niej zniknąć poniżej poziomu podłogi. Całość zakresu mechaniki Dużej Sceny dopełniają stałe wieże portalowe oraz relingi oświetleniowe balkonu widowni.

Duża Scena została także wyposażona w kompleksowy system okotarowania obejmujący m.in. kurtynę główną, kulisy boczne, lambrekiny, paludamenty i kotary horyzontowe.

Scena Mała w zakresie mechaniki dysponuje natomiast dwoma ruchomymi rusztami oświetleniowymi o wymiarach obwodowych 6m x 6m oraz mostem oświetleniowym nad bramą prowadzącą na dziedziniec.

W ramach Sal Prób zamontowane zostały stałe ruszty i relingi oświetleniowe oraz relingi dla potrzeb zawieszenia okotarowania, a prace w warsztacie malarni wspiera dedykowany ruchomy sztankiet z mechanizmem suwnicowym.

SYSTEMY ELEKTROAKUSTYCZNE

Podobnie jak w pozostałych branżach technologicznych, dedykowane dla obiektu systemy elektroakustyczne zapewniają kompleksową realizację celów programowych Teatru Żeromskiego za pomocą najwyższej klasy urządzeń wykonawczych.

Duża Scena Teatru Żeromskiego może pochwalić się obecnością systemu dźwięku immersyjnego, który pozwala poniekąd otoczyć widza trójwymiarowym dźwiękiem i pozwolić przenieść się w sam środek odwzorowywanej w ramach spektaklu rzeczywistości. Podstawę tego systemu stanowią grona główne szerokopasmowe SPECTRA 212W, niskotonowe Spectra 212N, szereg głośników efektowych oraz procesor dźwięku immersyjnego marki KLING&FREITAG.

Bieżąca lokalizacja aktora na scenie może być zarazem identyfikowana i przekazywana do systemu immersyjnego oraz oświetleniowego poprzez system trójwymiarowego trackingu TTA StageTracker.

Firma PS TEATR we współpracy z firmą ABLO GROUP poza systemem dźwięku immersyjnego wyposażyła obiekt w kompleksowy pakiet urządzeń systemu elektroakustyki i inspicjenta, w skład którego wchodzą cyfrowe konsole foniczne, monitory odsłuchowe, zestawy bezprzewodowe (w tym SHURE AXIENT DIGITAL), zestawy mikrofonów i akcesoriów scenicznych, rejestratory i odtwarzacze, a także systemy – dystrybucji sygnału fonicznego (oparty o protokół DANTE), łączności bezprzewodowej i interkomowej (RTS ODIN), nasłuchu akcji scenicznej, system rozgłoszeniowy, sieć zegarów cyfrowych, transparenty „Cisza” i system wspomagania niedosłyszących.

KOMPLEKS STUDYJNY

Położony w podziemiach Teatru kompleks studyjny składa się z pomieszczenia studia nagrań, reżyserni i strefy socjalnej. Topologicznie połączony jest on z cyfrową siecią audio w obiekcie, co pozwala na równoczesną rejestrację 128 kanałów audio pochodzących ze wspomnianej sieci. Wyposażenie technologiczne kompleksu pozwala na zapis wielośladowy sygnałów audio, miks i mastering nagrań oraz odsłuch materiału dźwiękowego w systemach 2.0, 2.1, 5.1.

SYSTEMY MULTIMEDIALNE

W ramach systemów multimedialnych można wyróżnić dedykowany dla każdej Sali system informacji widza, umożliwiający wyświetlanie predefiniowanych grafik np. z bieżącym repertuarem, system podglądu wideo oraz system prezentacji obrazu.

Zainstalowany system podglądu wideo obejmuje m. in. zespół monitorów podglądu (standard SDI oraz DVB-T) oraz szereg kamer stałopozycyjnych i PTZ. Urządzenia te zlokalizowane zostały w newralgicznych pod kątem prowadzenia spektaklu i komunikacji rejonach obiektu. Centralny punkt instalacji stanowią z kolei matryce wideo SDI (80×80 oraz 40×40), dopełniane przez różnego rodzaju konwertery sygnałowe (SDI<->HDMI, OPT<->SDI).

We współczesnym teatrze często uzupełnia się bądź wręcz całkiem zastępuje standardową dekorację projekcją multimedialną i dynamicznym mappingiem. Projekcja zaczęła stanowić bowiem jeden
z kluczowych środków przekazu. W przestrzeni Dużej Sceny zadanie to powierzone zostało dwóm projektorom – BARCO UDM W30 4K oraz EPSON EB-PU2116W. Identyczny drugi projektor EPSON stanowi podstawę projekcji Sceny Małej. Każda ze scen posiada wydzielone stanowisko realizatorskie z mediaserwerem (oprogramowanie RESOLUME ARENA 7 + VMIX Pro) oraz mikserem wizyjnym Blackmagic Design ATEM Television Studio 4k8.

WPROST NA GŁĘBOKĄ WODĘ

Kalendarz Teatru Żeromskiego jest szczelnie wypełniony zarówno dobrze znanymi, adaptowanymi na lokalne deski sztukami jak i świeżymi premierami, często wykraczającymi poza utarte schematy. Do tego dochodzą również organizowane warsztaty, spotkania z twórcami, panele dyskusyjne, spektakle czytane i pozostałe różnego rodzaju okołoteatralne wydarzenia. W czasie remontu Teatr wynajmował przestrzeń należącą do Wojewódzkiego Domu Kultury, aby choć w nieco okrojonej formie, dalej móc realizować powyższe kalendarium. Okres powrotu aktorów i pracowników Teatru Żeromskiego do odnowionej siedziby zbiegł się z organizowanym cyklicznie 6. Kieleckim Festiwalem Teatralnym.

„To był prawdziwy sprawdzian zarówno dla załogi artystycznej, technicznej jak i samej zainstalowanej technologii. Ilość koniecznych do przyswojenia informacji związanych z obsługą poszczególnych podsystemów technologicznych w tak krótkim czasie była niezwykle duża, a przecież należało jeszcze zaznajomić z ich możliwościami i konfiguracją gościnne zespoły techniczne z różnych krajów.” – stwierdził mgr inż. Dominik Drobisz, pełniący nadzór nad prowadzonymi pracami z ramienia firmy PS TEATR oraz wsparcie techniczne w trakcie Festiwalu. „Zespoły z różnych stron Polski, Islandii, Niemiec i Francji bardzo dobrze oceniły zastane elementy technologii oraz samą współpracę z ekipą techniczną Teatru – to naprawdę zespół specjalistów z bardzo dużym doświadczeniem i umiejętnościami. Ze swojej perspektywy mogę stwierdzić, że zarówno w trakcie bieżących konsultacji na etapie realizacji jak i uruchomień mogłem zawsze liczyć na Ich merytoryczne podejście” – dodaje Dominik Drobisz.

ZAKOŃCZENIE

Elegancję i prestiż zmodernizowanej siedziby widać na każdym kroku – przechadzając się ulicą Sienkiewicza i podziwiając bogato zdobioną elewację z czterema muzami, oczekując na spektakl w ekskluzywnych wnętrzach Foyer, czy też przenosząc się jako widz w centrum wydarzeń dzięki najnowocześniejszej technologii. Zabytkowa budowla po 145 latach odzyskała dawny splendor, godny wizji jej pomysłodawcy – Ludwika Stumpfa.

Celne podsumowanie całej Inwestycji stanowią słowa Prezydenta Kielc – Pani Agaty Wojdy – „Do kamienicy przy ulicy Sienkiewicza wkroczyła nowoczesność i nowa jakość. Jednocześnie Teatr nie stracił tego co najważniejsze – niezwykłej atmosfery miejsca, które odwiedza się nie tylko dla rozrywki, ale przede wszystkim dla emocji i refleksji”.